ادبیات «غیرداستانی» عمری طولانی دارد؛ از زمانی که تمدن‌های باستانی نیاز به ثبت و توضیح قوانین خود داشتند ادبیات غیرداستانی هم رایج بوده و حالا هم در حال تغییر است. با نگاهی به تعریف ادبیات غیرداستانی، تاریخچه آن و آشنایی با بعضی از محبوب‌ترین زیرمجموعه‌های آن، سفری به دنیای بزرگ ادبیات غیرداستانی می‌کنیم.
ناداستان یا ادبیات «واقعیت محور»؟
ادبیات «داستانی» و ادبیات «غیرداستانی» شناخته‌شده‌ترین دسته‌بندی متون در جهان است.
ادبیات داستانی حاصل تخیل و خلاقیت نویسنده و در مقابل ادبیات غیرداستانی بر واقعیت‌ها و حقایق استوار است اما کاربرد این عنوان مورد قبول همه نیست.
بسیاری از کارشناسان عبارت «غیرداستانی» را مناسب محتوایی که به آن اطلاق می‌شود نمی‌دانند. همچنین کلمه «ناداستان» را گاهی به جای ادبیات غیرداستانی به کار می‌گیرند.
عده‌ای در مقابل به جای این دو عبارت از ادبیات «واقعیت‌محور» در مقابل ادبیات «غیر‌واقعیت‌محور» استفاده می‌کنند. این افراد استدلال می‌کنند که اتفاقاً این نوع از ادبیات، در مواردی روایتگر داستان است؛ داستان‌هایی که ریشه در واقعیت دارند.
هدف ادبیات غیرداستانی فارغ از موضوع، ارائه اطلاعات به خواننده است. برخلاف ادبیات داستانی که بر تخیل و خلاقیت نویسنده بنا شده است، ادبیات غیر داستانی بر اساس حقایق و نتایج تحقیق یا تخصص نویسنده نوشته می‌شود.
مسلماً در ادبیات غیر داستانی هم مهارت داستان‌گویی لازم است، اما همچنان محتوا باید معتبر و دقیق باشد.
علاوه بر این، ادبیات غیرداستانی مدرن در قالب نثر است؛ یعنی نوشته‌ای که شبیه به گفتار روزمره است و مانند شعر به «نظم» نوشته نمی‌شود.
.jpg)
تاریخچه غیرداستانی
ردپای اولین آثار غیرداستانی را می‌توان در تمدن‌های باستانی عصر برنز پیدا کرد. در سال740 قبل از میلاد، در تمدن باستانی «اکدی»، کتاب «تواریخ بابلی» که تاریخچه‌ای از زندگی پادشاهان، فیلسوفان و ساز‌و‌کار این امپراتوری بود، منتشر شد.
پس از آن در قرن اول پس از میلاد بود که در روم، «پلینیوس» اولین دایره المعارف شناخته شده را به نام «تاریخ طبیعی» تدوین کرد.
کتاب «تاریخ طبیعی» مجموعه‌ای از اطلاعات عمومی درباره علم، هنر و تاریخ بود. 1100 سال بعد، درست در بازه زمانی بین بیرون راندن امپراتوری روم از انگلستان و ورود نورمن‌ها به این کشور، هم یکی دیگر از زمان‌های تأثیرگذار در تاریخ شکل‌گیری ادبیات داستانی است.
ادبیات غیرداستانی و سبک‌های آن
سبک‌های مختلفی از ادبیات داستانی در طول زمان شکل گرفته‌اند. در این مسیر سبک تاریخی به زندگینامه‌ها، زندگینامه‌های خودنوشت، خاطرات و کتاب‌های مربوط به رویدادهای روز تقسیم شد.
علم و طبیعت‌نویسی که زیر مجموعه متون دینی محسوب می‌شد، از آن جدا شد.
کتاب «راهنماهای آموزشی» که متعلق به دوران مصر باستان و مملو از توصیه‌هایی درباره شیوه‌های صحیح زندگی بود، در سال 1732 بر نوشتن کتاب «مناسک ریچارد فقیر» اثر بنجامین فرانکلین اثرگذاشت. این سبک امروزه الهام‌بخش کتاب‌های پرفروش «توسعه فردی» شده است.
با وجود هم‌پوشانی در برخی از موارد، عمده کتاب‌های غیر داستانی در دسته‌بندی زیر قرار می‌گیرند. در ادامه شناخته‌شده‌ترین زیر سبک‌های ادبیات غیر داستانی را می‌شناسیم.
.jpg)
مشهور‌ترین سبک‌های ادبیات غیرداستانی
با وجود هم‌پوشانی در برخی از موارد، عمده کتاب‌های غیرداستانی در دسته‌بندی زیر قرار می‌گیرند. در ادامه شناخته‌شده‌ترین زیر سبک‌های ادبیات غیرداستانی را می‌شناسیم.
1. تاریخ
هنوز هم موضوعات تاریخی مانند گذشته محبوب هستند و همچنان به دنبال هدف ارزشمندی هستند: تاباندن نور به گذشته و نشان دادن اهمیت آن.
2. بیوگرافی، زندگینامه و خاطره‌نویسی
داستان‌های مهم زندگی یک فرد را روایت می‌کند، چه آنها یک شخصیت عمومی شناخته شده باشند یا کسی که داستان جالبی دارد که الهام‌بخش همه ما است. بیوگرافی ها توسط یک نویسنده در مورد شخص دیگری نوشته شده است.
3. نوشتن علم و طبیعت
به دنبال آسان‌تر کردن درک موضوعات پیچیده است و از درس‌هایی که از دنیای طبیعی آموخته‌اند خوشحال می‌شود.
4. رهبری و خودپروری
کتاب‌های رهبری و خودپروری پیشنیه‌ای طولانی در ادبیات غیرداستانی دارند. موضوع این کتاب‌ها ارائه شیوه‌هایی برای پیشرفت و ارائه بهترین عملکرد در زندگی شخصی یا حرفه‌ای است.
5. سیاست و مسائل جاری
سیاست جایی شروع می‌شود که تاریخ تمام می‌شود. این کتاب‌ها مسائل جاری روز به شکلی عمیق بررسی می‌کنند.
6. رمان‌های غیرداستانی
معمولاً مرز بین داستان و غیرداستان مبهم است. رمان‌های غیرداستانی آن دسته رمان‌هایی هستند که شامل وقایع و شخصیت‌های واقعی می‌شود و داستان آن حول افراد واقعی شکل می‌گیرد. این آثار شامل رمان‌هایی می‌شود که در مرز زندگینامه خودنوشت قرار دارند.
7. جنایت واقعی
جنایت‌هایی با داستان‌ها واقعی در این سبک قرار می‌گیرند. این کتاب‌ها تأثیر جنایت را مورد بررسی قرار می‌دهند و معمولاً تمام فرایند یک پرونده جنایی را از ابتدا تا دستگیری و تعقیب مجرم را روایت می‌کنند. سبک جنایت واقعی مانند دیگر سبک‌ها همیشه در قالب کتاب نیست و شامل پادکست، مستند، فیلم و برنامه تلویزیونی نیز می‌شود و همیشه طرفداران خود را داشته است.