سارا بابائی/ تحریریه باغ کتاب
نویسنده کتاب «فرانک هربرت» در سال 1957 نویسنده‌ای دغدغه‌مند در حوزه بوم‌شناسی بود. او از طرف وزارت کشاورزی آمریکا مأمور شده بود تا گزارشی درباره استفاده از چمن برای کند کردن حرکت تل‌ماسه‌ها و جلوگیری از پیشروی آن‌ها در منطقه فلورانس بنویسد. اما او با دستاوردی بزرگ‌تر به خانه خود در واشنگتن بازگشت: تصاویری از تپه‌های شنی که کل اکوسیستم‌ها، کشورها و سیارات را در برگرفته است. او هرگز مقاله‌ای را در مورد تل‌ماسه‌های اورگنی منتشر نکرد، اما در سال‌های بعد، هربرت از دنیای خیالی‌ای به نام آراکیس نوشت، جایی که تل‌ماسه‌ها تنها چیزی هستند که وجود دارند و هیچ علف یا ساحلی وجود ندارد که جلوی آن‌ها را بگیرد. جایی که حتی آب هم در آن پیدا نمی‌شود.
کتاب «تلماسه»، ارباب حلقه‌های علمی-تخیلی
کتاب «تلماسه» در سال 1965 منتشر شد و مورد تحسین منتقدان قرار گرفت. از آن زمان به بعد، این اثر به یکی از تأثیرگذارترین آثار داستانی آمریکایی پس از جنگ تبدیل شد و از بهترین کتاب‌های چند ژانر ادبی از جمله فانتزی و علمی-تخیلی محسوب می‌شود. «آرتور سی. کلارک» نویسنده افسانه‌ای کتاب‌های علمی تخیلی با تحسین «تلماسه» درباره این کتاب گفته است: «من هیچ چیز را قابل مقایسه با آن نمی‌دانم جز «ارباب حلقه‌ها».»
کتاب «تلماسه» تقریباً هر مضمون حماسی قابل تصوری را به تصویر می‌کشد؛ از خانواده و قدرت گرفته تا بوم‌شناسی و مذهب. و البته تمام این داستان‌ها در قالب سفر یک قهرمان بیان می‌شوند.
داستان «تلماسه» به دلیل گستردگی و شکل روایت شدن از زبان دانای کل بیان می‌شود تا مخاطب همزمان به افکار و فعالیت‌های هر شخصیت اشراف داشته باشد. با این همه به تصویر کشیدن این کتاب بر پرده سینما کار راحتی نبوده است. کارگردانان مختلفی برای ساختنش تلاش کرده‌اند که البته بیشتر آن‌ها موفق نبوده‌اند و برخی از این آثار هم در حین تولید متوقف شدند. ساختن روایتی قابل قبول از «تلماسه» برای غول بزرگی مانند «دیوید لینچ» هم کار آسانی نبود. در سال 1984 لینچ فیلمی از روی کتاب «تلماسه» ساخت که به عقیده برخی منتقدان یک شکست کامل محسوب می‌شد.
آخرین اقتباس سینمایی از کتاب «تلماسه» اثری به کارگردانی «دنی ویلنوو» است که در اکتبر 2021 به نمایش در آمد و مورد تحسین منتقدان قرار گرفت. البته بخش دوم این فیلم سینمایی هم قرار است در اکتبر 2023 اکران شود.
داستان «تلماسه»؛ جنگ قدرت و دیگر هیچ
داستان کتاب «تلماسه» در آینده‌ای دور اتفاق می‌افتد. در سال 10191 پس از میلاد و در فضایی کهکشانی جنگ بر سر قدرت بین خانواده‌های ملوک‌‌الطوایفی در جریان است. ماجرای اصلی رمان، چالش بین سه خاندان بزرگ آتریدیس، هارکونن و کورینو (خاندان امپراتوری) است و در این میان یک گروه مذهبی عرفانی به نام بنی جزریت هم در شکل‌گیری بازی قدرت نقش دارند.
شخصیت اصلی «تلماسه»، پاول آتریدیس، پسر رئیس خانواده دوک لتو است. در آغاز داستان، امپراتور که نگران قدرت گرفتن خاندان آتریدیس است، از پاول می‌خواهد تا از محل اقامت خاندان خود به سیاره آراکیس نقل مکان کند و فرمانروای آنجا شود. آراکیس معدن یکی از باارزش‌ترین منابع کهشان یعنی ادویه ملانژ است. ملانژ ماده‌ای است که قادر است نیروی ذهن آدمی را تا حد بسیار زیادی افزایش دهد. آراکیس همچنین خانه قبایلی به نام فرمن است که در تجارت ادویه کار می‌کنند و عموماً توسط خانواده‌های حاکم سیاره مورد استثمار قرار می‌گیرند. اما آراکیس یک مشکل بزرگ دارد: آب‌و‌هوای آن به حدی خشک است که مردم آن برای از دست نرفتن رطوبت بدن از لباس‌های مخصوصی استفاده می‌کنند و آب هم در آنجا ارزشمند و نایاب است. همچنین ماسه‌کرم‌های آراکیس خطری هستند که گاه‌و‌بی‌گاه جان ساکنان آنجا را تهدید می‌کنند.
با ورود پاول به آراکیس نبرد قدرت بین خاندان آتریدیس و هارکونن شروع می‌شود. پاول برای حفظ قدرت خاندان خود و همچنین آگاهی از نقش خود در جنگ‌های پیش رو، ماجراجویی خود را در دل بیابان آغاز می‌کند.
کتاب «تلماسه» فقط یک رمان تخیلی نیست
محتوای «تلماسه» درباره پیامدهای قدرت، ایمان و بهره‌برداری از منابع است. این مفاهیم به زیبایی در قالب ادبیات حماسی گنجانده شده است. در «تلماسه» به مضامین اساطیری و سفر در ناشناخته‌ها پرداخته می‌شود. خیانت در داستان نقش مهمی دارد. قهرمانان ِ«تلماسه» آن‌هایی که انتظار داریم نیستند و ممکن است شما را شگفت‌زده کنند.
برخلاف اغلب داستان‌های حماسی که اتحاد دو عاشق تعیین‌کننده خط اصلی داستان است، داستان کتاب «تلماسه» بر محوریت رابطه یک مادر و پسر پیش می‌رود. همچنین برخلاف سایر داستان‌های علمی-تخیلی که پیشرفت و فراگیری فناوری‌های نوظهور اهمیتی زیادی در داستان دارد، «تلماسه» از نبود ابزار و امکانات، که همان آب است، در خط اصلی داستان استفاده می‌کند.
فیلم‌هایی برای نمایش «تلماسه»
1975: «آلخاندرو خودوروفسکی» فیلمساز مشهور فرانسوی پیشنهاد ساخت اقتباس سینمایی از «تلماسه» را داد. این پروژه هزینه زیادی داشت اما خوب پیش نمی‌رفت و در نهایت تعطیل شد. در آن زمان، داستان تلماسه برای آن که تبدیل به فیلم سینمایی شود بیش از حد دشوار به نظر می‌رسید.
1984: فیلم «تلماسه» به کارگردانی دیوید لینچ اکران شد. به عقیده‌ي بسیاری فیلم ضعیف از آب درآمد. دیوید لینچ برای به تصویر کشیدن داستان تلاش قابل توجهی کرده بود و وقت زیادی را صرف صداگذاری فیلم کرد تا به قالب کتاب پایبند بماند در حالی که به نظر می‌رسد بهتر بود به تصاویر اجازه می‌داد داستان را بازگو کنند.
2000: مینی‌سریال سه قسمتی «تلماسه» در شبکه تلویزیونی سای فای منتشر شد. این سریال بیشتر از اثر دیوید لینچ مورد تحسین قرار گرفت.
2003: مینی‌سریالی به نام «فرزندان تلماسه» درباره اتفاقات دو کتاب بعدی این مجموعه منتشر شد. این سریال نقدهای متفاوتی دریافت کرد.
2013: مستندی با نام «تل‌ماسه‌ی خودوروفسکی» منتشر شد. این مستند، تلاش‌های بلندپروازانه این کارگردان برای ساخت این پروژه را به تصویر می‌کشد.
2021: جدیدترین اقتباس سینمایی «تلماسه» با بودجه 165 میلیون دلار اکران شد.
ترجمه کتاب «تلماسه» به فارسی
از شش مجموعه «تلماسه»، دو قسمت اول آن «تلماسه» و «مسیحای تلماسه» با ترجمه سید مهیار فروتن‌فر و توسط انتشارات کتابسرای تندیس به فارسی ترجمه شده است.